WATER

Από τα πανάρχαια χρόνια, οι άνθρωποι ανέπτυξαν ιδιαίτερες τεχνικές για τη συγκέντρωση, την αποθήκευση και τη διανομή του νερού. Οι κρήνες είναι πολύ διαδεδομένες στην Ελλάδα ήδη από την αρχαιότητα: η Εννεάκρουνος και η Κλεψύδρα στην Αθήνα, η Κασταλία στους Δελφούς, κ.ά. Στην αρχαία Ρώμη στις δημόσιες κρήνες το νερό ανάβλυζε από κάποιο γλυπτό (σιντριβάνια). Στο Βυζάντιο κυριαρχεί η «φιάλη», κρήνη στην αυλή των μοναστηριών, με διάκοσμο από τη χριστιανική παράδοση (σταυροί, χερουβείμ, κ.ά.) για να «προστατεύουν το νερό, την πηγή της ζωής, από τα κακά πνεύματα». Οι άνθρωποι πίστευαν ότι το νερό ήταν ευπρόσβλητο από «κακές» δυνάμεις κάτι που εκφραζόταν μέσα σε δοξασίες και μυθολογίες για υπερφυσικούς φύλακες των νερών, δράκους, τέρατα, φίδια, κ.λπ. Στα νεότερα έθιμα επιβιώνουν πολλές δοξασίες από την αρχέγονη λατρεία του νερού και που επηρέασαν το διάκοσμο της κρήνης με συμβολικά σχέδια (δράκοι, αετοί, φίδια, λιοντάρια, κ.ά.). Πεντάλφες, κυπαρίσσια, γλάστρες, ρόδακες, αντικριστά ζώα, κ.ά. δηλώνουν ανατολικές επιρροές ενώ τα ανθοφόρα ή φρουτοφόρα αγγεία, αχιβάδες, κ.ά. δυτικές επιρροές.

 

Εκτιμώντας αυτή την πολιτιστική κληρονομιά οι πρόγονοί μας έδιναν μεγάλη σημασία στις κρήνες και τις κατασκεύαζαν με μεγάλο μεράκι, τέχνη και άριστα οικοδομικά υλικά οι παραδοσιακοί μάστορες. Οι κρήνες της Αθήνας που βλέπουμε στα χαρακτικά των ευρωπαίων περιηγητών χρονολογούνται κυρίως από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ενώ ελάχιστες διασώζονται έως και τις ημέρες μας και αποτελούν μοναδικά έργα λαϊκής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής στο είδος τους. Πολλές έφεραν λιθανάγλυφες παραστάσεις που απεικόνιζαν διάφορα θέματα της αρχαίας Αθήνας, καθώς και χριστιανικά και βυζαντινά σύμβολα. Περίφημες κρήνες της παλιάς Αθήνας ήταν του Ψυρρή, του Χασεκή, η Μπουμπουνίστρα, η Αγά Βρύση, η Καλλιρρόη, του Λέκκα, Καλαμιώτη, η βρύση του Αλίκοκκου, η κρήνη του Γεράνη, των Αέρηδων κ.ά. Ήταν διεσπαρμένες με τέτοιον τρόπο ώστε να εξυπηρετούνται όλα τα τμήματα της πόλης. Η βρύση Καλιρρόη υπήρξε ένα μοναδικό μνημείο που κατασκεύασε ο Πεισίστρατος (6ο π.Χ.) και με διάφορες επιδιορθώσεις διατηρήθηκε ωε την εποχή του Όθωνα. Το νερό έτρεχε από εννέα μαρμάρινους λεοντοκέφαλους κρουνούς σε ένα οικοδόμημα-στοά με κολώνες δωρικού ρυθμού. Βρισκόταν στη συμβολή των Λεωφόρων Βουλιαγμένης και Ηλιουπόλεως με τις οδούς Καλλιρρόης και Αναπαύσεως. Η μαρμάρινη Κρήνη Χασεκή (1775) υπάρχει ακόμα και βρίσκεται στη σημερινή Ανώτατη Γεωπονική Σχολή.

 

Οι κινστέρνες ήταν τεράστιες στέρνες που σε παλαιό- τερες εποχές, ιδιαίτερα στο Βυζάντιο, χρησιμοποιούνταν για τη συλλογή και την αποθήκευση του νερού και την ύδρευση ολόκληρων πόλεων. Μπορεί να ήταν ημιυπόγειες ή εξολοκλήρου σκαμμένες στο έδαφος, με συνήθως ένα σημείο εισόδου. Το νερό είτε μεταφερόταν σε αυτές από άλλες περιοχές μέσω υδραγωγείων ή ήταν το βρόχινο νερό που κατέληγε εκεί, μέσα από σωληνώσεις και χτιστά αυλάκια. Το εσωτερικό τους ήταν διαμορφωμένο από κίονες που κατέληγαν σε θόλους. Οι θόλοι στην οροφή των κινστερνών προστάτευαν το νερό από το φως και τον αέρα και το διατηρούσαν δροσερό και καθαρό. Επίσης, υπήρχαν μικρά παράθυρα αρκετά ψηλά από τη στάθμη του νερού. Τα εσωτερικά τους τοιχώματα ήταν επιχρισμένα με υδραυλικό κονίαμα (κουρασάνι) για να είναι στεγανά. Στην οροφή τους οι κινστέρνες είχαν στόμια απ’όπου μπορούσε κανείς να αντλήσει το νερό με κάδους. Στα στόμια - πέτρινα ή μαρμάρινα, με διακόσμηση - λαξεύονταν τα οικόσημα των ευγενών και των ηρώων της περιοχής. Κινστέρνες απαντώνται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, κ.α.) και ιδιαίτερα στις περίφημες καστροπολιτείες - Μυστρά, Μονεμβασιά, Ρόδος, κ.ά. όπου η κινστέρνα ήταν ζωτικής σημασίας για την ύδρευση και άρα τη ζωή στο κάστρο. Ένα εγχειρίδιο στρατηγικής εκείνης της εποχής αναφέρει «αν το νερό έρχεται στο κάστρο από κινστέρνα, να το χρησιμοποιείς με μέτρο».

 

Στην Αττική ήδη από την αρχαιότητα κατασκευάστηκαν δεξαμενές και υδραγωγεία για την αποθήκευση του νερού ιδιαίτερα για τις δύσκολες εποχές της ανομβρίας. Για παράδειγμα η «Δεξαμενή» ήταν κτιστή υδατοδεξαμενή που βρίσκεται στο σημερινό Κολωνάκι και που δεχόταν τα νερά από το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Τα νερά από τη Δεξαμενή διοχετεύονταν με υδατογέφυρες στην πόλη της Αθήνας. Οι διαστάσεις της ήταν 26μ. μήκος, 9,5μ. πλάτος και 2μ. βάθος.